Xem xét một cách tổng quát, biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống; “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ đã được Hội nghị Trung ương 4 khóa XII của Đảng chỉ ra. Đó là những người có quan điểm, thái độ chính trị thiếu nhất quán, không kiên định, vững vàng; khi cách mạng phát triển thuận lợi thì tỏ ra tích cực, hăng hái; khi cách mạng gặp khó khăn thì dao động, thoái chí, thỏa hiệp, thậm chí phản bội, đầu hàng, quay lại chống phá cách mạng. Các phần tử này thường núp dưới danh nghĩa đổi mới, cải cách, dân chủ, nhân quyền để mưu đồ lợi ích riêng. Cơ hội chính trị và bất mãn chính trị là hai khái niệm biểu hiện tư tưởng chính trị khác nhau, đều nguy hại, song có quan hệ chặt chẽ với nhau; cơ hội chính trị mang trong nó cả yếu tố bất mãn chính trị; bất mãn chính trị có thể chuyển hóa thành cơ hội chính trị. Các phần tử này đều có xu hướng câu kết với các thế lực thù địch, hoặc bị các thế lực thù địch tìm mọi cách lôi kéo, hỗ trợ, tiếp sức, câu kết nhằm biến thành kẻ phản bội, phản động, đứng hẳn về phía đối lập, chống lại sự nghiệp cách mạng. Có thể khái quát một số dạng cơ hội, bất mãn chính trị ở nước ta, đó là:

- Những người có lập trường tư tưởng chính trị không vững vàng, dễ dao động, thiếu niềm tin, luôn hoài nghi, thiếu tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, vào sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Do bản chất cơ hội, lập trường mơ hồ, thiếu kiên định, cho nên khi cách mạng gặp khó khăn, bất lợi thì hoang mang, thỏa hiệp, phụ họa theo nhận thức lệch lạc, quan điểm sai trái, thù địch, quay lại chống phá cách mạng, phủ nhận chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chống phá Đảng và khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

- Những người lợi dụng đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước để mưu cầu lợi ích riêng. Họ thường che giấu mặt thật, ít bày tỏ quan điểm, chính kiến rõ ràng, thái độ chính trị trung dung, thỏa hiệp, thấy đúng không bảo vệ, thấy sai không đấu tranh, “dĩ hòa vi quý”, chỉ làm việc có lợi cho bản thân; lợi dụng phê bình để nịnh bợ, lấy lòng, hoặc vu khống, bôi nhọ, chỉ trích, phê phán người khác với động cơ không trong sáng. Họ lợi dụng chủ trương, chính sách, móc ngoặc với người có chức, có quyền để trục lợi, tiến thân. Họ lợi dụng thiếu sót, sơ hở của chính sách để công kích, chống phá, gây mất đoàn kết nội bộ, làm mất uy tín của Đảng, bôi nhọ, nói xấu chính quyền. Họ lợi dụng vấn đề dân chủ, nhân quyền, dân tộc, tôn giáo để gây chia rẽ nội bộ, chia rẽ giữa các dân tộc, giữa các tôn giáo, giữa dân tộc với tôn giáo, giữa các dân tộc, tôn giáo với Đảng và Nhà nước.

- Những người suy thoái, biến chất về tư tưởng chính trị, hoặc bị kỷ luật, không kiếm được lợi lộc sinh bất mãn, bị các thế lực thù địch tác động, lôi kéo, mua chuộc. Hầu hết những phần tử này có tham vọng chính trị, chức quyền và khi tham vọng không được đáp ứng thì họ bất mãn. Họ lợi dụng xu thế dân chủ hóa, mạng xã hội, tranh thủ sự hậu thuẫn của các thế lực thù địch ở nước ngoài dưới các chiêu bài dân chủ, nhân quyền, ráo riết tập hợp lực lượng, từng bước công khai hóa tổ chức chính trị đối lập dưới hình thức hội, nhóm để thực hiện mưu đồ xóa bỏ vai trò lãnh đạo của Đảng, xóa bỏ chế độ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.

- Những người thực dụng về kinh tế và muốn thể hiện mình trước tổ chức, tập thể. Họ sẵn sàng rẽ theo bất cứ con đường nào miễn là có lợi ích kinh tế lớn hơn; thường tự coi là người có học, hiểu biết, tỏ ra nổi trội, muốn đưa ra “phát kiến” mới, rồi lôi kéo, tổ chức, gây thanh thế. Khi mục đích kinh tế không đạt được, do các nguyên nhân khác nhau mà “phát kiến” không được chấp nhận, hoặc mối quan hệ kinh tế không trong sáng bị phát hiện, ngăn chặn, các phần tử này lập tức thể hiện thái độ chống đối Đảng, chế độ; phủ nhận chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh...

Cần chú ý là các thế lực xấu, thù địch đã và đang ra sức lợi dụng, sử dụng các phần tử cơ hội, bất mãn chính trị làm lực lượng xung kích, tiên phong để thực hiện âm mưu “diễn biến hòa bình”. Và sự chống phá diễn ra trên mọi lĩnh vực, tiến hành một cách kiên trì, có nội dung, phương thức, lộ trình, ngày càng trở nên tinh vi, xảo quyệt, nguy hiểm.

Đấu tranh với các phần tử cơ hội, bất mãn chính trị là yêu cầu khách quan, thường xuyên, là vấn đề cấp bách, liên quan trực tiếp đến sự tồn vong của chế độ, tới sinh mệnh của Đảng. Để đấu tranh với những người cơ hội và bất mãn chính trị có hiệu quả, toàn Đảng, toàn dân và toàn quân, các cấp, các ngành cần đồng thời vào cuộc thực hiện quyết liệt, đồng bộ và toàn diện các giải pháp về chính trị, tư tưởng, tổ chức, cơ chế, chính sách, pháp luật với quyết tâm cao, nhất là của đội ngũ cán bộ, đảng viên, trước hết là người đứng đầu các tổ chức đảng, chính quyền các cấp, và cần thực hiện tốt một số giải pháp sau:

Thực hiện kiên quyết, có hiệu quả Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII của Đảng về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Đây là giải pháp cơ bản, toàn diện và bao trùm trong đấu tranh chống các thế lực xấu, thù địch và các phần tử cơ hội, bất mãn chính trị ở nước ta. Để thực hiện tốt, các cấp ủy đảng, chính quyền phải quán triệt, thể chế hóa, cụ thể hóa các nội dung Nghị quyết thành các văn bản pháp luật, thành kế hoạch, đề án cụ thể; đồng thời nêu cao tinh thần trách nhiệm của cán bộ chủ chốt các cấp, người đứng đầu cấp ủy, chính quyền, nhất là cán bộ cấp cao trong nêu gương thực hiện Nghị quyết, nêu gương trong lời nói, hành động, công việc, đời sống riêng và thực hiện nghiêm chế tài giám sát, kiểm soát sự nêu gương ấy.

Xây dựng các tổ chức đảng trong sạch, vững mạnh, cơ quan, đơn vị vững mạnh toàn diện; xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên thật sự vững mạnh, không tham nhũng, lãng phí, quan liêu, mất đoàn kết. Giải pháp này đòi hỏi phải đẩy mạnh sự nghiệp đổi mới theo định hướng xã hội chủ nghĩa, phát triển kinh tế nhanh và bền vững, phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, giữ vững ổn định chính trị - xã hội, an ninh, quốc phòng; thực hiện nghiêm túc, hiệu quả Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15-5-2016 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, tạo chuyển biến rõ rệt về ý thức tự tu dưỡng, rèn luyện, nâng cao phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống và phong cách công tác của cán bộ, đảng viên. Thực hiện có nền nếp và chất lượng việc đấu tranh tự phê bình và phê bình, chủ động ngăn chặn, ngăn ngừa xu hướng cơ hội, bất mãn chính trị. Đặc biệt là cần chú trọng hơn nữa việc nâng cao chất lượng công tác tư tưởng, lý luận, nâng cao trình độ lý luận, trình độ nhận thức về chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước cho đội ngũ cán bộ, đảng viên, để tạo sức “đề kháng” trước tác động của quan điểm cơ hội, bất mãn chính trị, quan điểm sai trái, thù địch. Tăng cường công tác quản lý nội bộ, kịp thời đấu tranh và xử lý cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức có biểu hiện suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, kịp thời phát hiện, ngăn chặn những người cơ hội và bất mãn chính trị.

Chủ động phát hiện, kiên quyết, kiên trì đấu tranh và xử lý bằng hình thức phù hợp đối với người cơ hội, bất mãn chính trị, giữ nghiêm kỷ cương, phép nước. Cần làm tốt việc sàng lọc đội ngũ cán bộ, đảng viên, kiên quyết đưa người không đủ tiêu chuẩn ra khỏi Đảng và cơ quan, đơn vị. Phát huy vai trò quần chúng trong phong trào bảo vệ Đảng, Nhà nước và chế độ, phát hiện, đấu tranh với các phần tử cơ hội, bất mãn chính trị và xử lý kỷ luật thích đáng, kịp thời, công khai, nghiêm minh, đúng pháp luật, không để sơ hở cho các thế lực thù địch lợi dụng vu cáo, công kích, chống phá Đảng, Nhà nước và khối đại đoàn kết toàn dân tộc; bảo đảm giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, chủ quyền đất nước, lợi ích quốc gia - dân tộc.

Tích cực và chủ động đấu tranh chống những tư tưởng cơ hội và bất mãn chính trị, quan điểm sai trái, thù địch, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng là chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Cần làm tốt công tác tuyên truyền, vận động, giáo dục, thuyết phục người nhẹ dạ, cả tin, bị mua chuộc, bị lôi kéo; phân hóa, cô lập kẻ cầm đầu, cực đoan, có thái độ chống đối. Phát huy sức mạnh tổng hợp và nâng cao hiệu quả phối hợp giữa các lực lượng nhằm phát hiện kịp thời và đấu tranh hiệu quả với hoạt động phá hoại của các phần tử cơ hội, bất mãn chính trị. Chú trọng xây dựng và phát huy tốt vai trò của lực lượng chuyên trách, nòng cốt trong đấu tranh trên lĩnh vực tư tưởng, lý luận có chất lượng cao, thật sự là cây bút có dũng khí, luận chiến sắc sảo, bình luận viên “đủ tầm”, đáp ứng yêu cầu đấu tranh trên lĩnh vực tư tưởng, lý luận trong tình hình mới.

Trong đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, phản động của các phần tử cơ hội và bất mãn chính trị, cần dựa trên cơ sở khoa học xác đáng, với luận điểm đúng đắn, luận cứ rõ ràng, luận chứng sắc bén, có tính thuyết phục cao. Bên cạnh đó, cần quản lý chặt chẽ các phương tiện thông tin truyền thông, nhất là in-tơ-nét và mạng xã hội; kiểm soát, tổ chức tốt việc thu hồi tài liệu, ấn phẩm mà các phần tử cơ hội và bất mãn chính trị phát tán để xuyên tạc đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, kích động phá hoại khối đại đoàn kết toàn dân tộc.